Starokatolicyzm

Kościół starokatolicki oznaczał w pierwszej połowie XVIII wieku archidiecezję Utrecht. Dzisiaj Kościół starokatolicki nie obejmuje jednej denominacji.

Wyznanie starokatolickie to liczne Kościoły, które swą eklezjalność opierają na katolickiej zasadzie sukcesji apostolskiej, katolickim wyznaniu wiary i starokatolickiej teologii. W powstaniu Kościoła starokatolickiego można wyróżnić trzy etapy: Pierwszy z nich stanowi liczący już blisko 300 lat historii i tradycji Kościół Utrechcki, który dzięki wiernemu trwaniu przy wierze i ustroju zachodniego Kościoła katolickiego stał się kościołem macierzystym dla powstałych później wspólnot starokatolickich.

Etap drugi stanowią Kościoły powstałe na tle sporów doktrynalnych po 1870 roku, z powodu obaw znacznej części duchowieństwa i wiernych Kościoła rzymskokatolickiego o zachowanie nienaruszonego depozytu wiary. Kościoły te nie przyjęły nowych uchwał Soboru Watykańskiego I o uniwersalnej jurysdykcji biskupa Rzymu i o jego nieomylności w kwestiach wiary i moralności, ponieważ uchwały te nie mają uzasadnienia w Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła pierwszego tysiąclecia. Do Kościołów tych należy Kościół Starokatolicki w Niemczech, Kościół Chrześcijańskokatolicki w Szwajcarii oraz Kościół Starokatolicki w Austrii.

Trzeci etap stanowią Kościoły zorganizowane na przełomie XIX i XX wieku oraz po pierwszej wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych i Europie wschodniej z powodów narodowościowych i patriotycznych. Kościoły te uznały starokatolickie zasady wiary mimo utrzymania rzymskokatolickich zwyczajów religijnych i form liturgicznych.

Kościół Utrechcki uznany przez państwo holenderskie jako Kościół Rzymskokatolicki Starobiskupiego Kleru swą genezą sięga czasów Św. Willibrorda, anglosaskiego mnicha, który w 695 roku został pierwszym arcybiskupem Utrechtu. Biskupi utrechccy już w średniowieczu wyróżniali się daleko idącą niezależnością od Rzymu. Kultywowali miejscowe tradycje, domagali się rozpowszechniania biblii w języku holenderskim, oraz posiadali prawo wyboru biskupów przez kapitułę, zatwierdzone przez cesarza w 1145 roku. Po 1517 roku napięcia i konflikty religijne w Niderlandach wystąpiły z dużym nasileniem. Reformacja zyskuje tu wielu zwolenników. W 1566 roku doszło w Holandii do narodowego powstania przeciwko panowaniu Hiszpanii, która była w tym czasie główną ostoją katolicyzmu. Niszczono kościoły i klasztory. Napadano na duchownych. Powstańcze władze holenderskie zabroniły odprawiania nabożeństw katolickich, a katolicy podejrzewani byli o współpracę z zaborcą. Kościół katolicki działał w podziemiu. Pokój został zawarty dopiero w 1648 roku. Od początku sytuację utrudniała kuria rzymska, przysyłając do Holandii jezuitów, którzy zgodnie z regułą swojego zakonu oddani byli papieżowi, bezkrytycznej dogmatyce średniowiecznej i kazuistycznej nauce moralnej. Jezuici lekceważyli wskazania arcybiskupa Utrechtu i uważali, że pod wpływem Reformacji cała Holandia stała się terenem misyjnym. Szybko zrazili do siebie miejscowe katolickie duchowieństwo diecezjalne oraz krajowe kierownictwo kościelne, które trzymało się starokościelnych praw autonomii narodowej, a w nauce wiary zasad niepodzielonego Kościoła. Jednak głównym powodem powstania niezależnego od Rzymu Kościoła Utrechckiego było oskarżenie przez jezuitów arcybiskupa Piotra Codde o sprzyjanie jansenizmowi. Biskup Jansen w swoim dziele Augustinus wydanym pośmiertnie w 1640 roku starał się rozwiązać kwestię stosunku łaski Bożej do wolnej woli człowieka oraz zaatakował jezuicką interpretację etyki katolickiej. Ośrodkiem jansenizmu stały się klasztory w Port Royal. W 1653 roku wybrane zdania z dzieła Augustinus zostały uznane za heretyckie i potępione przez papieża Innocentego X. W 1656 roku papież Aleksander VII ponownie potępił wybrane zdania z dzieła Augustinus. Wobec potępienia dzieła Jansena jego zwolennicy odmówili posłuszeństwa papieżowi. Po ugodzie Ludwika XIV z papieżem, janseniści uchodząc przed prześladowaniami opuścili Port Royal i przenieśli się głównie do Holandii. Jansenizm został ostatecznie potępiony przez papieża Klemensa XI.

Z powodu oskarżenia o jansenizm Piotr Codde nie otrzymał tytułu arcybiskupa Utrechtu, lecz arcybiskupa Sebasty z obowiązkiem administrowania Kościołem w arcybiskupstwie Utrecht. Tytuł arcybiskupa Utrechtu miał otrzymać dopiero po ewentualnej zmianie sytuacji politycznej w kraju. Jednak w 1702 roku został przez papieża suspendowany, a w 1704 roku usunięty z urzędu. Na jego miejsce wbrew obowiązującemu prawu wyznaczono wikariusza apostolskiego. Jednakże duchowieństwo holenderskie nie uznało tej zmiany. Po śmierci arcybiskupa Piotra Codde Rzym i Kapituła Utrechcka nie mogły dojść do porozumienia co do osoby nowego arcybiskupa. W 1719 roku w drodze do Persji przybył do Amsterdamu biskup Babilonu Dominik Maria Varlet, który udzielał sakramentów pozbawionym biskupa holenderskim katolikom. Został za to uznany za winnego nieposłuszeństwa wobec Rzymu i zawieszony w urzędzie. Biskup Varlet powrócił z Persji do Amsterdamu i starał się nakłonić Kapitułę Utrechcką do wyboru nowego arcybiskupa. W dniu 23 kwietnia 1723 roku Kapituła Utrechcka na mocy przysługującego jej prawa wybrała na stanowisko arcybiskupa Utrechtu Corneliusa van Steenovena i powiadomiła papieża o wyborze. Gdy jednak nie doczekano się zatwierdzenia wyboru przez papieża doszło do rozłamu. Elekt Cornelius van Steenoven otrzymał sakrę biskupią w dniu 15 października 1724 roku z rąk biskupa Dominika Marii Varleta, przy poparciu znacznej części społeczeństwa katolickiego. W ten sposób Kościół Utrechcki obronił swoje prawo wyboru arcybiskupa, zachowując następstwo apostolskie. Kościół Utrechcki nie wyrzekł się niczego z tradycyjnej wiary i uważa się za prawowitego następcę starego Kościoła krajowego, sięgającego czasów Św. Willibrorda.

Rozłączenie z Rzymem nastąpiło z przyczyn kościelno-prawnych a nie dogmatycznych. Kościół Utrechcki nigdy nie przyjął nauki jansenistycznej, a jedynie stawał w obronie prześladowanych jansenistów i podzielał ich poglądy dotyczące dyscypliny kościelnej i sprawowania sakramentów. Po rozłamie z Rzymem Kościół Utrechcki stworzył samodzielną organizację kościelną. W 1724 roku zorganizowano Arcybiskupie Seminarium Duchowne w Amersfoort. Reaktywowano również stare siedziby biskupie w Haarlemie i Deventer. W trosce o zachowanie tradycyjnej wiary katolickiej, Kościół Utrechcki nie przyjął dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny ogłoszonego przez papieża Piusa IX bullą Ineffabilis Deus w 1854 roku, oraz dogmatów uchwalonych na Soborze Watykańskim I o uniwersalnej jurysdykcji biskupa Rzymu oraz o jego nieomylności w kwestiach wiary i moralności. Po Soborze Watykańskim I Kościół Utrechcki przyszedł z pomocą kościelną nowo powstałym Kościołom starokatolickim w Niemczech, Szwajcarii i innych krajach. W 1889 roku powstaje Unia Utrechcka Kościołów Starokatolickich. Odtąd w Kościele Utrechckim następuje szereg istotnych zmian. W 1910 roku wprowadzono język ojczysty do liturgii Mszy Św. W 1922 roku zniesiono obowiązkowy celibat duchownych. W wyniku pracy teologów nastąpiła w Kościele głęboka odnowa myśli teologicznej, a przestarzała polemika ustąpiła miejsca ekumenicznej postawie Kościoła Utrechckiego. Od 1966 roku trwa dialog ekumeniczny miedzy Kościołem Rzymskokatolickim a Kościołem Starokatolickim w Holandii. W wyniku tego dialogu w oficjalnych oświadczeniach strona rzymskokatolicka podkreśliła, że narodowe hierarchiczne aspiracje Kościoła Utrechckiego były uzasadnione. Również wobec jansenizmu Rzym nie utrzymuje już w mocy zarzutu o dogmatycznej herezji, a tym samym wcześniejsze zarzuty uznaje za bezprzedmiotowe. Starokatolicka Arcybiskupia Kapituła Utrechcka wznowiła przerwany w 1893 roku zwyczaj zawiadamiania Rzymu o wyborze i konsekracji każdego nowego arcybiskupa i innych biskupów. Alumni Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Amersfoort mogą odbywać studia na Ekumenicznym Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Utrechckiego.

W 1889 roku biskupi starokatoliccy Holandii, Niemiec, Szwajcarii i Austrii zawarli umowę do której w późniejszym czasie przystąpiły Kościoły starokatolickie powstałe na przełomie XIX i XX wieku, oraz po pierwszej wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych i Europie wschodniej. Umowa ta tworzy Unię Utrechcką Kościołów Starokatolickich, która jest wolnym związkiem samodzielnych krajowych Kościołów starokatolickich, uznających te same zasady wiary, ustroju i służby Bożej. Umowa ta stwierdza, że Kościoły kierowane i reprezentowane przez biskupów zjednoczonych w Unii Utrechckiej pozostają ze sobą w pełnej wspólnocie kościelnej. Podstawą wspólnoty jest Utrechcka Deklaracja Wiary z 1889 roku oraz wspólna katolickość urzędu i kultu. Dla utrzymania wspólnoty kościelnej biskupi zbierają się regularnie jako Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich (MKBS). Jest to najwyższy organ Unii. Do kompetencji MKBS należą wszystkie sprawy dotyczące utrzymania wspólnoty Kościołów starokatolickich, oraz stosunków z innymi Kościołami. MKBS nie sprawuje samodzielnej jurysdykcji w poszczególnych Kościołach. Każdy biskup jest zobowiązany do realizacji w swoim Kościele postanowień MKBS. Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich jest upoważniona do zajmowania stanowiska w spornych kwestiach wiary i moralności, składania w imieniu wspólnoty Kościołów starokatolickich deklaracji w sprawach zasad wiary wobec innych Kościołów oraz do zawierania porozumień z innym Kościołami o wzajemnych stosunkach kościelnych w oparciu o zasady wymienione w Utrechckiej Deklaracji Wiary. W tych sprawach biskupi mają działać za zgodą swoich Kościołów. Deklaracje w kwestiach wiary i moralności powinny być podane do publicznej wiadomości w Kościołach kierowanych i reprezentowanych przez biskupów zjednoczonych w MKBS jako ich orzeczenia doktrynalne. Zgodnie z umową biskupi udostępniają sobie nawzajem swoje rozporządzenia urzędowe, listy pasterskie, aktualne rejestry duchownych, protokoły swoich synodów i inne dokumenty oraz wzajemnie informują się o dokonanych w ich Kościołach wyborach i konsekracjach biskupów. Dokument zastrzega, by biskupi nie podejmowali żadnych zobowiązań wobec innych Kościołów bez wcześniejszej zgody MKBS. W szczególności biskupi są zobowiązani do nieudzielania sakry biskupiej innym Kościołom oraz do nie uczestniczenia w nakładaniu rąk bez zgody MKBS. Odejście biskupa i jego Kościoła od zasad zawartych w Deklaracji Utrechckiej oraz wspólnej biskupom starokatolickim i ich Kościołom katolickości urzędu i kultu może spowodować utratę członkostwa w MKBS. Obrady Międzynarodowej Konferencji Biskupów Starokatolickich przebiegają zgodnie z regulaminem. Regulamin ten stanowi, że prezydentem MKBS jest arcybiskup Utrechtu, który przewodniczy w jej obradach. Biuro Konferencji tworzą prezydent, sekretarz i kwestor. Sekretarz i kwestor są wybierani spośród uprawnionych do głosowania członków MKBS na okres 6 lat. Biuro prowadzi urzędową listę biskupów i Kościołów należących do Unii Utrechckiej oraz listę tych Kościołów, które powinny powiadamiać Unię Utrechcką o wakacie i obsadzeniu na nowo stolicy biskupiej. Konferencja zbiera się przynajmniej raz w roku. Obrady MKBS są poufne, ale istnieje możliwość wydawania oficjalnych komunikatów. Po powstaniu Unii Utrechckiej doszło do zwołania I Międzynarodowego Kongresu Starokatolików w Kolonii w dniach 11-14 września 1890 roku. Odtąd kongresy odbywają się co 4-5 lat. Zadania i cele kongresów sprecyzowano na II Międzynarodowym Kongresie Starokatolików w Lucernie i w wydanym przez Kongres dokumencie stwierdzono, że Kongres nie ma prawa ani też nie stawia sobie zadania rozstrzygania spraw dogmatycznych. Zgodne natomiast z celami Kongresu są oświadczenia, które określają stanowisko Kościoła starokatolickiego, a jednocześnie przyczyniają się do zgody z innymi Kościołami i umożliwiają wspólną postawę wolnych od wpływu Rzymu wspólnot kościelnych. Starokatolicyzm nie sprowadza się tylko do opozycji wobec nowych dogmatów Watykanu, a w szczególności do dogmatu o papieskiej nieomylności. Jest to żywy nurt życia kościelnego, wyrastający z prawdziwego, starego katolicyzmu oraz jednolitego i niepodzielonego Kościoła, przeciwstawiający papiesko-jezuickiej koncepcji Kościoła wezwanie do jedności wszystkich chrześcijańskich wspólnot kościelnych. Dokument podkreśla, że obowiązująca dla chrześcijan jest nauka Chrystusa a nie teologiczne opinie. Jako naukę Chrystusa a więc dogmat chrześcijański, starokatolicy przyjmują – zgodnie z Deklaracją Utrechcką – to co zostało uznane przez powszechną, stałą i jednomyślną tradycję poszczególnych Kościołów chrześcijańskich. II Międzynarodowy Kongres Starokatolików w Lucernie, opierając się na praktyce chrześcijańskich Kościołów narodowych, które uznając ogólne zasady Kościoła powszechnego zachowały swą indywidualność, dał wyraz zasadzie, iż niezbywalnym prawem Kościołów chrześcijańskich tak wschodu jak i zachodu jest kierować myślą religijną bez przeszkód zewnętrznych oraz kierować życiem religijnym w sposób odpowiadający narodowym interesom i tradycji. Dokument kończy się przypomnieniem, że ze strony starokatolików nigdy nie brakowało cierpliwości i życzliwości i dlatego od początku proponowali wspólne użytkowanie kościołów i kaplic pod jednym warunkiem równie szczerej wzajemności, ponieważ użytkowanie tych samych kościołów i kaplic przez członków różnych wspólnot byłoby dowodem wzajemnego szacunku i miłości i dużej mierze przyczyniłoby się do umocnienia pokoju religijnego oraz ochrony swobody wiary i sumienia. Oprócz kongresów od 1950 roku odbywają się co 1-2 lata Międzynarodowe Zjazdy Teologów Starokatolickich, których celem jest przyczynianie się do pogłębiania wspólnych podstaw wiary w konfrontacji ze współczesną teologią.

Zawierając Unię Utrechcką biskupi starokatoliccy wydali wspólny dokument nazywany Deklaracją Utrechcką lub też Utrechcką Deklaracją Wiary jako podstawy wspólnoty biskupów i ich Kościołów. Deklaracja jest podstawowym dokumentem doktrynalnym wspólnoty starokatolickiej zawierającym zwięzłe ujęcie starokatolickich zasad wiary. Do dokumentu tego nawiązują wszystkie oświadczenia wydane później przez MKBS. Deklaracja składa się z ośmiu punktów. Na wstępie biskupi oświadczają, że zachowują starokościelną zasadę wypowiedzianą przez Św. Wincentego z Lerynu: “Id teneamus, quod ubique, quod semper, quod ab omnibus creditum es; hoc est etenim vere propriequecatholicum” (“Trzymamy się tego, co wszędzie, co zawsze, co przez wszystkich było wyznawane; to jest bowiem prawdziwie i rzeczywiście katolickie”). Dlatego zachowują wiarę starego Kościoła, tak jak wyrażona ona została w ekumenicznych symbolach i w powszechnie uznanych dogmatycznych orzeczeniach Soborów ekumenicznych nie podzielonego Kościoła pierwszego tysiąclecia. W punktach 2-4 biskupi nie przyjmują watykańskich uchwał z 1870 roku o nieomylności i uniwersalnej jurysdykcji papieża, „gdyż stoją one w sprzeczności z wiarą starego Kościoła i burzą starokościelny ustrój”. Uznają historyczny prymat biskupa Rzymu – primus inter pares – tak jak uznawano to na kilku Soborach ekumenicznych i jak czynili to Ojcowie starego Kościoła za zgodą całego Kościoła pierwszego tysiąclecia. W punkcie 5 biskupi oświadczają, że nie uznają orzeczeń Soboru Trydenckiego dotyczących dyscypliny, a orzeczenia dogmatyczne uznają o tyle, o ile zgodne są z nauką starego Kościoła. W punkcie 6 poświęconym Eucharystii biskupi oświadczają, że zachowują wiernie w nienaruszonej formie wiarę w to, że pod postaciami chleba i wina przyjmujemy Ciało i Krew naszego Pana, Jezusa Chrystusa. Sprawowanie Eucharystii w Kościele nie jest ciągłym powtarzaniem czy odnawianiem ofiary pojednania, jaką Chrystus złożył na krzyżu raz na zawsze. Jej ofiarny charakter polega na tym, że stanowi trwałą pamiątkę tej ofiary i jest dokonującym się tu na ziemi realnym uobecnieniem tej jedynej ofiary Chrystusa poniesionej dla zbawienia odkupionej ludzkości, która składana jest nieustannie przez Chrystusa w niebie, gdzie sam Chrystus wstawia się za nami przed obliczem Boga (Hbr 9, 11-24). W punkcie 7 biskupi wyrażają nadzieję na ponowne zjednoczenie Kościołów chrześcijańskich. W ostatnim 8 punkcie biskupi wyrażają przekonanie, że przez wierne zachowywanie nauki Jezusa Chrystusa, odrzucając różne błędy spowodowane winą ludzi, wszelkie nadużycia kościelne i dążenia hierarchiczne, najskuteczniej przeciwdziałają niewierze i obojętności religijnej.

Na podstawie Deklaracji Utrechckiej Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich w dniu 26 grudnia 1950 roku wydała Deklarację o katolickiej doktrynie Maryjnej oraz papieskim dogmacie o Wniebowzięciu Maryi. Biskupi oświadczają w niej, że w zgodności z jednym, świętym i apostolskim Kościołem wyznają wiarę w Jezusa Chrystusa, Jednorodzonego Syna Bożego, Pana naszego, który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Dziewicy. Wyznają także, że Najświętsza Maryja została wybrana przez Boga, aby jako Dziewica stała się za przyczyną Ducha Świętego Matką Słowa Bożego, które z Niej stało się Ciałem i Człowiekiem dla nas ludzi i dla naszego zbawienia, oraz że Kościół nadał Jej imię „Matki Bożej” dla potwierdzenia wiary, że Maryja zrodziła nie tylko człowieka, lecz Chrystusa, od wieków Współistotnego Ojcu, Boga i Człowieka w jednej osobie. Biskupi wyznają, że Bóg w swoim Jednorodzonym Synu Jezusie Chrystusie dał nam jedynego Zbawiciela i Pośrednika przez którego zostaliśmy zbawieni i że w Nim objawił to wszystko, co jest konieczne dla naszego zbawienia i to objawienie przez Ducha Świętego przekazał swemu Kościołowi, a wszystko co od tego odbiega lub jest dodane, nie zawiera prawdy danej nam przez Boga.

Dialog z Kościołem Prawosławnym spowodował wydanie przez Międzynarodową Konferencję Biskupów Starokatolickich Deklaracji w sprawie filioque. W deklaracji tej biskupi stwierdzają, że włączenie filioque do nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary było nie kanoniczne. W kwestii odwiecznego pochodzenia Ducha Świętego Pismo Święte uczy, że Duch Prawdy pochodzi od Ojca (J 15, 26). Kościół starokatolicki zawsze przyjmował tę naukę Soboru jako swoją własną i przyznaje jej najwyższą rangę autorytetu dogmatycznego. Starokatolicy utrzymują, że w Trójcy Przenajświętszej istnieje tylko jedna zasada i jedno źródło – Ojciec. Akceptują wschodniokościelne sformułowanie, że Duch Święty pochodzi jedynie od Ojca, który jest podstawą i źródłem boskości. Według starokatolików dalsze refleksje o stosunku Syna jako drugiej Osoby Trójcy Świętej do odwiecznego pochodzenia Ducha Świętego muszą być utrzymane w granicach dogmatu trynitarnego Kościoła powszechnego.

Składające się z trzech części Posłanie Wiary Biskupów zawiera uroczyste oświadczenie MKBS w kwestii norm obowiązujących dla wiary reprezentowanych przez nich Kościołów.

„Wierzymy w apostolskie świadectwo o Jezusie Chrystusie, zawarte w księgach kanonicznych Pisma Św., uznawanych przez niepodzielony Kościół pierwszego tysiąclecia. Boskie Objawienie Nowego Przymierza zostało uprzednio zapowiedziane przez prorocze świadectwo Boskiego Objawienia w Starym Przymierzu, a następnie potwierdzone i szerzej udostępnione przez Ducha Świętego wszystkim wiernym w Chrystusie. Dlatego trwamy niezachwianie przy nieomylnych dogmatycznych orzeczeniach siedmiu uznanych przez cały Kościół Soborów ekumenicznych, dzięki którym trwale zostało obronione przed różnymi herezjami objawienie Trójjedynego Boga, Ojca, Syna i Ducha Świętego, a dzieło naszego koniecznego i prawdziwego zbawienia przez Osobę naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, prawdziwego Boga i prawdziwego Człowieka — uznane za treść naszej wiary. O jednym, świętym Kościele wierzymy i wyznajemy, że został on wybrany przez Boga przed stworzeniem świata, przygotowany przez święty lud Boży Starego Przymierza, założony przez Pana naszego Jezusa Chrystusa i aż do Jego powtórnego przyjścia i ku chwale Jego Imienia jest łaskawie przez Ducha Świętego — mimo wszystkich ludzkich słabości i grzechów — utrzymywany i prowadzony, jako widzialna wspólnota wiary, apostolskiego urzędu, sakramentów i służby Bożej, przepowiadania Ewangelii i posługującej miłości ku wszystkim ludziom, szczególnie jednak ku współwyznawcom, w tej wspólnocie stale kierujemy nasze pełne czci i uwielbienia spojrzenie na Maryję Dziewicę, Matkę naszego Pana i Boga Jezusa Chrystusa, a następnie na wszystkich apostołów, męczenników, świętych i nauczycieli wiary. Pozostając w jedności tej wspólnoty Kościoła, mamy obowiązek dawać o niej niezłomne świadectwo. Nie jesteśmy jednak w stanie kompetentnie określać granic działania łaski w różnych Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich, które przez grzech rozdziału utraciły widzialną łączność z pełnią prawdy w jednym Kościele. Droga Kościoła poprzez wieki i do wszystkich narodów wymaga teologicznego wyjaśnienia, rozwoju dogmatów i doktryn Kościoła, które jednak tylko dopóty są prawowierne, dopóki nie są sprzeczne z jednością i pełnią Boskiego Objawienia, obecnego w Tradycji Kościoła mocą stale kierującego Kościołem Ducha Świętego. Duch Święty jest tym, który dokonuje uświęcenia wszystkich członków Kościoła i prowadzi dzieło teologiczne poprzez pokusy i błędy ludzkiego umysłu ku ciągle nowemu świadectwu przekazanej prawdy. Duch Święty jest również tym, który we wspólnocie Kościoła powoduje skłonność do wiary wszystkich jego członków i łączy ich zgodnością wyznania ich wiary ze świadectwem apostołów, męczenników, świętych i nauczycieli wiary. Ta święta wspólnota jest szczególnie widoczna w czasie Świętej Eucharystii, kiedy w łączności z prawowitym biskupem sprawowana jest w różnych miejscach Kościoła.

Zgodnie z Tradycją Kościół starokatolicki zachowuje siedem sakramentów świętych: Chrztu, Bierzmowania, Pokuty, Eucharystii, Namaszczenia Chorych, Kapłaństwa i Małżeństwa, jako misteria Kościoła, przez które zgodnie z wolą Chrystusa dokonuje się nasze zbawienie. Szczególne miejsce wśród nich zajmują Chrzest i Eucharystia, co nie znosi ani w niczym nie pomniejsza bezwzględnej wartości pozostałych sakramentów. Wszystkie sakramenty nawiązują do Wcielenia, śmierci krzyżowej i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa i są widzialnym znakiem niewidzialnej łaski Bożej. Starokatolicy deklarują swą łączność ze wszystkimi wiernymi pozostającymi w prawowiernej, katolickiej i apostolskiej wierze. Odrzucają uznawanie autorytetu tradycji jednego tylko Kościoła, jak również nie mające uzasadnienia w Piśmie św. i Tradycji roszczenia biskupa rzymskiego do nieomylności i uniwersalnej jurysdykcji, podkreślając jednocześnie, że zachowują to wszystko, w co „zawsze, wszędzie i wszyscy wierzyli”.

4

HISTORIA KOŚCIOŁA STAROKATOLICKIEGO W RP

Kościół Starokatolicki w Polsce powstał w wyniku podziału w diecezji misyjnej Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie w 1932 roku, a jego uznanie prawne zostało uregulowane dekretem na mocy ustawy z dnia 5 września 1947 roku o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego.

Kościół Starokatolicki w Polsce prowadził aktywną działalność ewangelizacyjną i wydawniczą, organizując parafie Kościoła na terenie całego kraju – w szczególności na terenie Dolnego Śląska, Pomorza oraz Warmii i Mazur, będąc jednocześnie aktywnym członkiem-założycielem dzisiejszej Polskiej Rady Ekumenicznej do 1951 roku. Będąc Kościołem historycznym, podtrzymuje starokatolicką naukę o sukcesji nauczania i urzędu kształtując duchowieństwo oraz wiernych w duchu konserwatywnego katolicyzmu niepodzielonego Kościoła.

Dzisiejszy Kościół Starokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej posiada uregulowany status prawny zgodnie z ustawą z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, tj. jest wpisany do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji od dnia 1 kwietnia 1996 roku.

W 1964 roku, kiedy zmarł ostatni prawny reprezentant Kościoła, ówczesne władze Kościoła, tj. Synod – jako jedyny uprawniony organ – próbowały dokonać zmian statutowych. Zgodnie z decyzją komunistycznego Urzędu ds. Wyznań z dnia 5 sierpnia 1965 roku odmówiono przyjęcia nowego statutu Kościoła oraz stwierdzono, że Kościół Starokatolicki nie posiada na dzień 5 sierpnia 1965 roku reprezentacji prawnej. Pod względem formalno-prawnym decyzja ta nie oznaczała zlikwidowania tego Kościoła jak również zawieszenia jego działalności. Przedstawiała jedynie stan prawny organów Kościoła uprawnionych do reprezentacji Kościoła w kwestiach statutowych. W praktyce w wyniku tej decyzji władz komunistycznych działalność Kościoła została zawieszona, a majątek bezprawnie odebrany i przekazany na rzecz innych Kościołów.

Ustawa z dnia 13 maja 1994 roku o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej uchyliła w części dekret z dnia 5 września 1947 roku o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego. Ważne jest, że dekret nie dotyczył tylko Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP, ale również dwóch innych Kościołów. Ustawa z dnia 20 lutego 1997 roku o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej spowodowała, że moc prawną stracił dekret z dnia 5 września 1947 roku o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego. Uchylenie w całości aktu prawnego możliwe jest tylko wtedy, gdy status prawny podmiotów których on dotyczy został uregulowany w inny sposób – poprzez wydanie innych aktów prawnych. Innym aktem prawnym w przypadku Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP oraz Kościoła Mariawickiego są ustawy z 1994 oraz 1997 roku, a w przypadku Kościoła Starokatolickiego – decyzja o wpisie do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych z 1996 roku.

Powstanie wakatu na urzędzie Zwierzchnika Kościoła Starokatolickiego od 1965 roku nie wywołało skutków prawnych w postaci uchylenia dekretu z dnia 5 września 1947 roku w części dotyczącej Kościoła Starokatolickiego – nie wydano takiego aktu prawnego.

Uregulowanie statusu prawnego reprezentanta Kościoła Starokatolickiego tj. wybór Synodu Kościoła i poinformowanie o wyborze właściwego organu administracyjnego, oraz wniesienie do właściwego organu administracyjnego zmienionego statutu Kościoła spowodowało:

  1. nadanie nowego aktu prawnego dotyczącego uregulowania sytuacji prawnej Kościoła Starokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej poprzez decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o wpisie do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych, co uchyliło dekret z dnia 5 września 1947 roku w części dotyczącej Kościoła Starokatolickiego;
  2. ustanowienie prawnego reprezentanta Kościoła;
  3. zmianę statutu Kościoła, którą zgodnie z obowiązującymi przepisami dokonuje się w trybie rejestrowym.

Mając na uwadze powyższe fakty, akty prawne oraz decyzje Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Kościół Starokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej jest historycznym oraz prawnym kontynuatorem Kościoła Starokatolickiego, którego położenie prawne zostało uregulowane dekretem na mocy ustawy z dnia 5 września 1947 roku.